- Publiceret den 24 mai 2011
- Víst: 27721
Tað er so upplagt, at hagaparturin hevur fingið navn av tí vøkru líðini.
Hagaparturin
Líðin var ein partur av Suðurhelvt, til útskift var í 1990. Víddin var 129 ha, og markið móti Funningslíð er Skarðskriðuá.
Áseyðatalið í tí nýggja haganum (1990) var uppgivið at vera 184.
Marknahegn er uppsett fram við Skarðsskriðuá, og í erva stendur hegnið eftir Tunguni og so heilt niðaná, men hesin ovari parturin av hegninum er yngri enn tann niðari.
Marknahegnið niðan ímóti Tunguni er uppsett í 1924 ella har á leið, men í mei mánaði í 1916 varð viðtikið á grannastevnu í Funningi at seta hegn upp millum hagapartarnar, um hetta vísti seg at vera neyðugt. At standa fyri uppsetingini vórðu valdir Hans Johannesen, Andr. Frederik Johannesen, úr Funningi, og Sofus Debes, frá Gjógv.
Seyðurin í Gjáarlíð trongdi seg meira heim í Funningslíð enn øvugt, so tað vóru funningsmenn, ið strongdu meira á fyri at fáa marknahegnið uppsett.
Undir Sniðunum og niðan ímóti Tunguni stendur hegnið heiman fyri Skarðskriðuá, og tá ið teir so hegnaðu frá Tunguni og niðaneftir, settu teir hegnið eitt sindur uttan fyri markið í Skarðinum, soleiðis at tað, sum funningsmenn mistu undir Sniðunum, skuldu teir fáa aftur í erva.
Fitt av líra átti í Funningslíð - heim av Tunguni - men hann hvarv, tá ið hegnið kom. Hildið verður, at hann rýmdi, av tí at hann rendi seg í hegnið í myrkrinum.
Móti Fløtum er einki skarpt mark, tí báðir hagarnir hoyra til somu helvt, men tó verður Stígsgil roknað sum mark í Hjøllunum. Heimanfyri í Tyrli gongur fyri tað mesta bara flatnaseyður, meðan líðarseyður harafturímóti liggur hægstur í Teigunum.
Fylgir
Niðara fylgið í Kinnini: Lá frá Kinnini og omaneftir.
Ovara fylgið í Kinnini: Lá frá Kinnini og niðan ímóti Niðara Fylgi í Breiðhjalla.
Niðara fylgið í Breiðhjalla: Lá frá Breiðhjalla og oman ímóti teimum ovastu úr Ovara Fylgi í Kinnini.
Ovara fylgið í Breiðhjalla: Lá frá Breiðhjalla og niðaneftir. Líðærnar: Tær lógu í Ritudali, í Middagsfjalli og Heimi í Skriðum. Leggjast kann aftrat, at einki fylgi var undir Sniðunum og Úti á Múla - har sløddust bara onkrar ær.
Feli
Í skjali frá 1758 (Føroya Landsskjalasavn) sæst, at tá var Líðin feli, og tað er alt, sum talar fyri, at hagaparturin frá avgamlari tíð hevur ligið í fela. Vetrarhagin er so góður, at teir gomlu plagdu at siga, at á kyndilsmessu er sólin komin so mikið høgt á luftina, at Líðin er undansloppin.
Ból
Bólið Oman fyri Gomlurætt
Bólið millum Ferjá og Álkinsá
Bólið við Ferjá
Bólið á Fuglhelluni
Bólið við Steini
Bólið Uttan fyri Bólið við Steini
Bólið upp av Láturgjónni
á Sniðunum:
Bólið á Stóraryski. Tað fór av skalvi - alt sum tað var - men farvegur sæst til tað enn. Ta fyrstu tíðina, eftir at bólið var farið, samlaðist seyðurin framvegis á bólstaðnum.
Bólið í Kinnini
Bólið Heiman fyri Kinnina. Hetta bólið gjørdu Jákup í Stólpa (Gamli Jákup) og Sjúrður á Rætt.
Rættir
Gjáarrættin í Funningi
Tann Gamla Funningslíðarrætt, sum sæst ovarlaga í Funnings bygd, var brúkt líka til tann nýggja rættin oman fyri bygdina varð tikin í brúk til vársfjallið 2.juli 1987.
Beint oman fyri Ta Gomlu Funningslíðarrættina sæst dagin í dag farvegur til eina aðra rætt, ið nevnd verður Gjáarrættin. Tað sæst, at hon hevur verið fitt minni enn Funningslíðarrætt, og hartil hevur hon eisini verið nógv rundari í skapi.
Í gomlum døgum lógu Líðirnar báðar (Funningslíð og Gjáarlíð) og hagapartarnir Fløtur og Sáttarenni, við Gjógv, saman og myndaðu Suðurhelvt í gomlu Funnings sókn. Hildið verður, at Suðurhelvt er sundurbýtt bygdanna millum í 1812, og Líðin kom at liggja í tveimum pørtum: Funningslíð og Gjáarlíð.
Heimildarfólk við Gjógv siga fyri púra vist, at Gjáarrættin í Funningi er komin aftaná, at Funningslíð og Gjáarlíð gjørdust sjálvstøðugir hagapartar umleið 1833. Sagt verður, at í sambandi við býtið varð tann (skrivliga) avtalað gjørd bygdanna millum, at gjáarmenn skuldu hava lov at reka Gjáarlíðarseyð heim eftir bakkanum - í gjøgnum Funningslíð - til Funnings. Tann treyt fylgdi tó við avtaluni, at gjáarmenn máttu ikki brúka hund undir rakstrinum.
Út frá hesum fara vit neyvan skeiv, tá ið vit skjóta uppá, at Gjáarrættin í Funningi helst er gjørd stutt eftir 1833. Hvussu leingi, ið gjáarmenn hava brúkt hana, veit neyvan nakar frá at siga.
Í Líðini hava verið tvær rættir.
Eitt sindur uttan fyri Skarðskriðuá er Gamla Líðarrætt. Navnið Gamlarætt er ikki gamalt. Fyrstu ferð, ið tað hevur verið brúkt, man hava verið í 1950unum, tá ið rættin í Teistaurðini kom. Rættin er gomul, og hon er óivað einasta rætt, ið verið hevur í Líðini, til rættin í Teistaurðini óvarð gjørd.
Eingin veit, hvussu gomul hon er, hóast vit vita, at hon er gjørd aftan á Gjáarrættina í Funningi, ið helst varð tikin í brúk í seinnu helvt av 1830unum.
Líðarrætt er á tí frægasta slættanum í haganum - og stutt frá sjónum - so tað er eyðsýnt, at teir gomlu hava valt júst hetta plássið at seta hana á.
So nær stendur hon sjónum, at í uppgangi í brimi kundu partar av henni fara.
Rættin í Teistaurðini kom ikki av tí, at Gamlarætt var ónýtilig ella lá illa fyri. Nei, seyðurin var vorðin so styggur, at lítið kom í rætt, og serliga ringur var bakkaraksturin av Múlanum og heim í rættina. Høvuðsgrundin fyri at gera hesa rættina var, at tað fór at gangast betur at reka, nú tað slapst undan tí langa bakkarakstrinum.
Í 1953, tá ið rekast skuldi í Teistaurðina fyri fyrstu ferð, vóru menn spentir, og tað vísti seg, at rættin riggaði væl - nógvur seyður kom í hana. Men gleðin var stokkut. Longu aðru ferð, teir róku, gekst verri, og sum tíðin leið, var als eingin munur á rakstrinum í hesa rættina og í Gomlurætt. Royndin við rættini í Teisturðini kundi bara staðfesta eitt: vargur letur seg ikki lumpa fleiri ferðir.
Rakstur
Tann gamli raksturin
Ein heimildarmaður greiðir frá, hvussu teir róku í 1927: Riknar vórðu tvær gongur, og fyrru gongu varð gingið niðan í Tjørnudal. Nakrir fóru heim um Klubban, heim í Grønadal og upp gjøgnum Gjótuna í Grønadali. Haðani bleiv so mannað av oman á Skridnabrúgv, og seyðurin varð so rikin út um Klubban, gjøgnum Ovara Tjørnudal, gjøgnum Teigarnar og eystur á Skúvadalsskarð.
Nú bleiv mannað av út móti Stapa, og tríggir av fjallskipanini vóru komnir heim við bát, og teir vóru undir Sniðunum. Nakað av seyði setti niður í Fløtusniðunum, men meginparturin varð rikin út eftir Sniðunum og stoyttur niður í Gamla Stoyti og Arvastígnum og rikin heilt út á Múla, har øll gongan varð samlað. Síðani varð alt rikið heim eftir Líðarbakka og í rættina.
Jákup í Stólpa (Gamli Jákup) og Sjúrður á Rætt funnu upp á henda raksturin. Tað gamla hevði verið at rikið út í Gamla Stoyt og so heim móti rættini undir Sniðunum, men nú skuldi alt rekast heilt út á Múla og so heim eftir bakkanum. Hesin raksturin riggaði heilt væl í fyrstuni, men tað var so skjótt, at seyðurin leyp á allan vegin úteftir, og nógv endaði í Hjøllunum. Tann langi bakkaraksturin var heldur ikki góður.
Seinnu gongu varð so farið runt um Tyril heimanífrá. Nakrir fóru gjøgnum Hjallarnar: ein gjøgnum Rók, ein ella tveir gjøgnum Breiðhjalla og nakrir gjøgnum Kálvhjalla. Restin skipaði seg so Líðarmegin líka á toppin á Tyrli. Síðan varð tikið samanum, og tá ið Hjallamenninir vóru komnir, varð seyðurin stoyttur gjøgnum Gamlastoyt og Arvastíggin og rikin heim eftir bakkanum og í rættina.
Hjallaraksturin
Fyrrapartin í 1970unum fóru røktingarmenninir (Jógvan Nónsgjógv og Andor Sivertsen) at tosa um at royna at reka líðarseyð gjøgnum Hjallarnar og í Flatnarætt (oman fyri garðin). Hetta hevði verið ein rimmar lætti, men menn vóru sjálvandi ójavnir á máli, tí teir ræddust eina mest fyri, at seyðurin fór at seta í bakkan í Hjøllunum. Men fyrireikingarnar fóru kortini í gongd. Hegn varð sett úr Teistaurðini og niðan á Rásina í Kálvhjalla. Eisini varð hegnað úr Rókarbrúnni og oman í seyðagerðið hjá Fløtum - heiman fyri Gjógv. Royndin varð síðani sett í verk, soleiðis at á várgongu í 1975 var síðstu ferð, at regluligur rakstur var í Gomlu Líðarrætt.
Á skurðfjallinum í 1975 varð líðarseyður á fyrsta sinni í søguni rikin í gjøgnum Hjallarnar og í Flatnarætt. Royndin eydnaðist sera væl, og menn vóru væl hýrdir. Líðarfjallið, ið saman við Sáttarennisfjallinum hevði verið strævnasta fjall við Gjógv, gjørdist við hesi broyting kanska tað lættasta.
Sum áður nevnt, stúrdu menn eitt sindur fyri rakstrinum í Hjøllunum. Teir vóru bangnir fyri, at seyðurin kundi fara at seta í bakkan, og at undir rakstrinum fór grót at rapa niður í Kálvhjalla undan seyðinum í Breiðhjalla. Men tað hevur eydnast væl at hildið seyðin burtur frá bakkanum, og menninir í Breiðhjalla royna at ganga so mikið fremri enn teir í Kálvhjall, at skuldi grót rutt undan fótunum, so skal tað ikki vera til vanda fyri menninar í Kálvhjalla.
Samanumtikið kann sigast, at hesin raksturin er eitt sera stórt framstig fyri hagan.
Hvat hevur henda Gjáarrættin so verið brúkt til? Tað veit helst eingin í dag. Ymsar gitingar eru, hóast full semja er um, at hon hevur verið brúkt í sambandi við Líðarseyð og hevur einki við Á hagastevnu fyri Suðurhelvt, sum varð hildin í Samkomuhúsinum í juli mánaði 1978, varð avgjørt at gera eina nýggja felagsrætt fyri Fløtur og Líðina eysturi í Neytageilini. Rættin skuldi gerast úr betongelementum. Ætlanin bleiv sett í verk, og var hetta samstundis startskotið til Elementvirkið við Gjógv.
Í 1979 stóð henda snotuliga rættin so liðug, og á várgongu hetta sama árið, varð líðarseyður fyri fyrstu ferð rikin í rættina eysturi í Neytageilini.
Seyðagerðið á Múlanum
Á hagafundi 25.09.75 varð viðtikið at gera eitt seyðgerði á Múlanum.
Ódnir
Eingin núlivandi kann nágreiniliga greiða frá, hvussu tær ymisku ódnirnar hava verið skipaðar, men nakrar fáar eru tó eftir, ið enn óikki eru farnar í søguna.
Tað var, sum aðrastaðni nevnt, ein hálvmørk til hvørja ódn. Alt seyðabýtið hevur frá gamlari tíð verið fimtingsbýtið. Fimtingarnar vóru upprunaliga uppkallaðir eftir teimum størstu ognarhúsunum í bygdini. Á Suðurhelvt nevndust fimtingarnir Ólastovufimtingurin, Jákupsstovufimtingurin, Sjúrðarstovufimtingurin, Fløttafimtingurin og Ormurin.
Tað hevur bara eydnast okkum at fáa uppspurt ódnirnar í Ólastovu- fimtinginum, og tær vóru hesar:
Teir á Rætt vóru eftir Skarðbrúnni, Sámalsstova (og seinni teir hjá Petur Kristiani) í Heyggi, meðan Ólastova (og seinni Gortra) var á toppinum á Tyrli. Yviri í Stovu (hjá Debusi) eystur í gjøgnum Breiðhjalla í Hjøllunum og Pól Jóhannes á Bø í Rók.
Ódnirnar í hinum fimtingunum eru tíverri farnar í søguna, men eftir stendur tó, at Jógvansstovuódnin var næstlægst út eftir Sniðunum. Ódnin út eftir Sniðunum var einki serlig, tí seyðurin var styggur og leyp ofta niður í Sniðini og bleiv standandi. Tá var mangan ringt at fáa gongd á hann aftur.
Í sambandi við ódnir kunnu vit leggja aftrat, at Jógvansstovuódnin er einasta ódn í bygdini, ið kann staðfestast í øllum hagapørtunum. Fyri Oman Rætt var Jógvansstovuódnin eftir Fjallinum, Heimi í Dal var hon lægst í Ryggjunum, í Sáttarenni næsthægst á Oknadali, í Líðini næstlægst á Sniðunum og á Fløtum eysturi á Fossi.
Tað hava helst altíð verið tveir røktingarmenn í Líðini, og kanska hava teir havt fasta ódn. Tá ið Sjúrður á Rætt og Klæmint Juul røktaðu, var Klæmint altíð á toppinum á Middagsfjalli og síðani út eftir Sniðunum, meðan Sjúrður altíð fór eystur í gjøgnum Kálvhjalla. So langt aftur, sum nakar minnist, hava røktingarmenninir havt hesar ódnirnar.
Samgonga
Sjúrður á Rætt og Klæmint Juul plagdu at vera til samgongu í Funningslíð, og sjálvt um seyðurin viðhvørt hevði lyndi at fara heimeftir, var lítið av seyði heimanfyri. Tá gekk hegnið heldur ikki so langt niðan, sum tað ger nú.
Bátsveður
Lat tað fyrst verða sagt, at gjarna fóru allir menninir á fjall, og sjálvandi visti man, hvussu líkindini vóru, áðrenn man fór. Var framvegis bátsveður, tá ið komið var í rætt, so fór maður av rættini eftir bát, og sum oftast varð farið um Skúvadalsskarð. Maðurin kom so við bátinum heim aftur undir Líð, og so bleiv seyðurin førdur oman til Gjáar.
Meðan maðurin var eftir bát, royndu teir, ið eftir vóru, at bera seyðin oman, so at klárt var at skipa inn, tá ið báturin kom. Mangan gekst illa at reka, og fleiri tóku uttanrætta, so tað var ikki altíð so góð manning eftir á rættini.
Viðhvørt kundi man skipa inn niðan fyri Líðarlopið, men fyri tað mesta varð skipað inn á tanganum uttan fyri ta lítlu gjónna, ið er uttan fyri rættina. Tað er nokkso fitt at ganga við byrðu, og í regni og vánaligum líkindum kundi vætan úr ullini seta í bein, tí oljuklæði verða ikki brúkt í brattlendi.
Allur seyðurin lá niðurbundin í bátinum, men hann varð loystur upp, tá ið hann kom í Gjónna, og tá plagdu smábørnini og eldri menn at standa fyri í Ljóshelli, til alt varð rikið ella leitt niðan.
Tað er kanska vert at leggja til merkis, at sagt verður, at teir fóru eftir "bát" (ikki báti). Tá bygdarfólkið sá mann daga á Eggini, søgdu tey: "Nú koma teir eftir bát!"
Haftseyður
Tað var sjálvandi ikki altíð bátsveður, og so mátti haftseyður rekast. Tá ið allur seyðurin var útbundin, so varð alt borið heim um hegnið og lagt har. Hegnið stendur heiman fyri Skarðsskriðuá, og rættin stendur eitt fitt petti uttan fyri ánna, so tað var ikki so stutt at bera. Tá ið alt var heimkomið, so varð farið at binda upp í haft, og teir ungu blivu lærdir at binda tað beinið upp í haft, ið vendi ímóti brekkuni, tí annars fekk seyðurin ikki gingið. So man mátti minnast til at binda høgra bein upp í haft. Ærseyðurin bleiv hábundin (seyðbandið varð rubbað so fast oman fyri vaðhornið, at beinið bleiv stívt, so ærin gekk bara og hoppaði), og var tað ein stygg ær, so blivu bæði beinini hábundin. Man royndi eisini sum frægast at hava seyðin liggjandi, til alt varð bundið upp í haft.
Tá ið farið varð til gongu, mátti ansast væl eftir, so ikki okkurt legðist fyri. Tað var nógv stumping í fyrstani, men tá ið man hevði gingið eina góða løtu, loysti man fyrst veðurlombini burturúr, so seyðbandið hekk bara leyst um hálsin, og var onkur ær hábundin á báðum beinum, so loysti man annað beinið burturúr fyrst. Teir vóru altíð varnari við gimburlombini og ærsseyðin enn við veðurlombini. Tað vísti seg soleiðis, at bagdi onkrum seyði okkurt, so skuldi hann altíð á hallið - omaneftir. Tað bleiv rikið ein ávísan veg, og teir fremstu menninir stýrdu gonguni. Tað varð farið heim í gjøgnum tann ovara partin undir Sniðunum, og kósin var móti tí plássinum, har man skuldi uppum heimi í Enni. Tað var ikki so stórt pláss, sum man kom uppá, tá man fór heimum, og man var nokkso niðarlaga staddur niðri í Brekkum heimi í Funningi. So varð rikið niðan heimeftir, og gjarna vildi man verða komin heim móti Skarðánni, tá ið man kom niðan á Hóvabrekku. Síðan varð farið uttan fyri Skarðánna allan vegin niðan á Skarð, og síðani eftir Mannavegnum, út við Stóruá, og vanliga varð seyðurin niðurbundin á fløttinum oman fyri húsini hjá Kristiani á Rætt.
Røkt
Vit vita við vissu, at í gomlum døgum røktaðu teir í Jákupsstovu og teir í Gortru Líðina. Úr Jákupsstovu kom røktin í Sjúrðastovu, meðan røktin í Gortru væl kann hava verið í húsinum í mong ár. Við at samanbera við aðrar hagapartar loyva vit okkum tí at gita, at røktin hevur hoyrt til Jákupsstovu og Gortru langt aftur í tíðina, og at tað hava verið tveir røktingarmenn.
Røktingarmenn
Sjúrðastovurøktin:
Jóhan í Geil ( Johan Klein, f. 1839). Jóhan doyði við áttamannafarinum "Samløguni" í 1884.
Óla Kristian í Geil ( Ole Christian Klein, f.1871) fór at røkta aftan á Jóhan, pápa sín.
Óla Kristian var bara 12 ára gamal, tá ið pápi hansara doyði í 1884, men kortini fór hann at ganga burtur í haga í Líðini. Fyrsta dagin var Poul Klein ( f. 1861) við honum.
Jóan Magnus í Trøðni ( Joen Magnus Joensen, f. 1849), sum var húskallur í Sjúrðastovu, gekk nógv burtur í haga Heimi í Líð, hóast hann ikki var valdur til røktingarmann.
Dánjal Klein ( f. 1883) røktaði aftan á Óla Kristian. Óla Kristian doyði av meslingum í 1905, so tað er hugsandi, at Dánjal Klein er farin at røkta í 1905, og hann røktaði til 1916 ella 1917.
Sjúrður á Rætt ( Sivert Christiansen f. 1887) fór at røkta í 1916 ella 1917 - aftan á Dánjal Klein. Sjúrður segði seg frá í 1951, og er helst farin frá í 1952.
Ein av mongu uppgávunum hjá teimum gomlu røktingarmonnunum var at grava rásir (ræsur). Tað varð gjørt á tann hátt, at ein bøkkur varð grivin - ikki loystur - og boygdur undan brekkuni. Sjúrður gróv rásina frá Stapa og út í gjøgnum Breiðhjalla.
Jákup í Stólpa ( Jacob Matras, f. 1929) fór at røkta aftan á Sjúrð á Rætt í 1952 og røktaði hann til 1963, tá ið hann segði seg frá.
Jógvan Christiansen, f. 1919, sonur Sjúrða á Rætt, røktaði fyri pápa sín saman við Gamla-Jákupi í 1933 og 1934 - serliga um várið, meðan Sjúrður var til skips.
Gortrurøktin Jóhannes í Gortru ( Johannes Johannesen, 1854). Óvist er, nær hann er farin at røkta, men hann segði seg frá um ár 1900. Meðan Jóhannes í Gortru røktaði, tóku teir Líðina niður, tí alt var vargur. Ta síðstu ærina fingu teir Uppi við Hurð, og tá skuldi Jóhannes taka soleiðis til: "Tú hevur volt mær manga møðina!"
Jákup í Stólpa ( Jacob Matras, f. 1873). Jákup í Stólpa, vanliga nevndur Gamli-Jákup, fór at røkta eftir Jóhannes í Gortru um ár 1900, og hann røktaði til einaferð í seinnu helvt av 1920unum.
Tá ið Jákup tók við, var eisini nógvur vargur í Middagsfjalli. Teir tóku vargin niður, og tann síðsta vargin fingu teir í Ryssufossinum. Jákup gróv rásina í Kálvhjalla frá Stígsgili og heimeftir. Heiman fyri Stígsgil er rættuliga bratt, og hann plagdi at siga, at har mátti gravast, tí tann, sum fór á bólt har, steðgaði ikki aftur.
Klæmint Juul ( Klement Juul Matras, f. 1907) tók so við aftan á pápa sín, Jákup, í seinnu helvt av 1920unum og røktaði til 1963, tá ið hann segði seg frá.
Tá ið tosað varð um veður og vind, plagdi Klæmint at taka til: Útnyrðingur er so ringur í Líðini, at hann holar hvørt gil".
-----
Jógvan Nónsgjógv, f. 1931, varð valdur til røktingarmann í 1964, og hann røktaði til 1976.
Sigurd Niclasen, f. 1933, varð valdur til røktingarmann 1964, men hann segði seg frá longu í 1965, soleiðis at hetta árið røktaði Jógvan Nónsgjógv einsamallur.
Í 1966 varð so Andor Sivertsen, f. 1932, valdur til røktingarmann. Teir báðir røktaðu saman, til Jógvan gavst 1975. Frá 1975 til 1990 røktaði Andor Líðina einsamallur.
Røktingarløn
Ta tíðina, Sjúrður á Rætt og Klæmint Juul røktaðu, var lønin fýra ær og tvey tey bestu lombini av haganum, tá ið veðragjólingarnir vóru uppgjørdir. Hagalombini vóru vanliga stak góð og vigaðu væl oman fyri fjørurti pund.
Sjúrður hevði tríggjar røktingarær gangandi heimi í Líð og eina á Fløtum, men hann tók tær ongatíð inn. Ærnar hjá Klæminti lógu uppi í Ovara Tjørnudali og heimi í Grønadali.
Tá ið Sjúrður á Rætt fór burtur í haga, fór hann sum oftast eystur í gjøgnum Kálvhjalla. Av Múlarustini sæst niður yvir seyðin á Flatinum. Gingið varð síðani heim eftir Sniðunum, og vanliga varð farið niður um Sniðini undir Stóraryski.
Haðani gekk leiðin út á Múla og so allan vegin heim aftur eftir bakkanum (Líðarbakka). So varð farið upp á aftur Sniðini. Av Sniðunum sæst væl niðan móti Skúvadalsskarði, niðan í Kinnina og Breiðhjalla. Leiðin gekk so út eftir Sniðunum, gjøgnum Kálvhjalla og til hús.
Hetta var tann vanliga gongdin, men sjálvandi vórðu aðrir túrar gjørdir niðan í Middagsfjall og í Tyril, men tað lá lítið av seyði í Rók og í Breiðhjalla í Hjøllunum.
Deyðseyður
Røktingarmenninir í Líðini funnu ofta nógvan deyðseyða, tí at har datt ofta oman, og eisini doyði í bráðsótt.
Deyðseyðurin varð býttur til jørðina, um fimm stykkir vóru heil í honum, men tað kom mangan fyri, at hann ikki varð býttur, sjálvt um nógv var heilt. Tann, sum fann deyðseyðin og fletti hann, átti øll avroðini uttan tálgina, og hann gav deyðseyðaboð til allar eigararnar. Við Gjógv hevur verið vanligt at býta í fimtingar, og so skiftist hvør fimtingur um at býta, soleiðis at eigararnir í einum fimtingi býta 5. hvørt ár.
Krovið og tálgin vórðu býtt, meðan skinnið varð hongt upp at turka til veðragjólingar (á trettanda - 6. januar). Flett varð soleiðis, at oyruni hingu uppi í skinninum fyri at síggja, hvørjum hagaparti deyðseyðin var úr. Tá ið so veðragjólingarnir vórðu býttir á trettanda, vórðu skinnini býtt upp ímóti teimum. Tað fóru eini trý skinn ímóti einum veðragjólingi, og tað vóru fleiri, ið heldur vildu hava skinnini enn veðragjólingin. Hetta var í teirri tíðini, tá ið eingin føddi veðragjólingar um veturin, men drupu og ótu teir aftan á brundtíðina. Seinni vórðu veðragjólingarnir so føddir inni um veturin, og tá vórðu deyðseyðaskinnini býtt saman við várullini aftan á várfjøllini.
Deyðseyðin kundi vera ymiskur, alt eftir um hann var deyður í raki, av sjúku ella omandottin. Var mergurin harður, varð sagt, at hann var mergjaður, og tann mergurin smakkaði væl. Var mergurin harafturímóti bleytur og smakkaði saltur í munninum, var seyðurin ikki mergjaður. - Einki fór til spillis hjá teimum gomlu, og alt var nóg gott. Viðhvørt kundu tey yngru grenja um rakdeyðseyðakjøtið, men tá læt í teimum eldru: "Etið tit bara, gott hevur verið!".
Eitt heimildarfólk greiðir frá:
Pápi røktaði í Líðini, og vit systkini vóru mangan spent, um deyðseyðin skuldi býtast ella ikki. Tað besta, ið vit fingu, var bráðsóttakjøt og bráðsóttafløt.
Eg minnist eisini, at Dávur Juul (f.1875), sum røktaði í Sáttarenni, kom oman úr Funningi við deyðseyðakjøti til at býta.
Felli
Fellisár hava verið av og á um allar oyggjarnar. Vit kunnu lesa um hetta í gomlum skjølum, og tey eldru fólkini minnast eisini ring felli. Líðin er brøtt, so tá ið stórkavi legst, er tað so skjótt, at skalvur kann leypa og taka seyð við sær út á sjógv. Um veturin kann tað verða langt ímillum, at tað er farandi í hagan hjá fólki, so seyðurin má royna at klára seg sum frægast.
Sjúrður á Rætt plagdi at siga, at undir annars vanligum umstøðum kundi roknast við, at tað fóru einar 10 ær fyri einki um árið. Í nýggjari tíð vita vit um, at fýra ferðir er serliga nógvur seyður deyður. Í 1927 kom nógvur kavi seinast í apríl mánaði, og tá doyði nógvur seyður. Lembingin var so smátt byrjað, og okkurt lambið kláraði tann nógva kavan.
Veturin 1935 ella 1936 var ringur, og tá doyðu 20 gjólingar. Vanliga vórðu eini 30 lomb slept upp um heystið, so henda veturin fóru tveir triðingar av gjólingunum fyri einki.
Tey flestu hava óivað hoyrt um stórkavan í 1947. Tá fór seyður í øllum høgum í bygdini, og í Líðini fóru einar 40 ær tað árið.
Ringasta fellið, sum nakar veit um í Líðini, var í 1962. Um heystið í 1961 vóru 183 seyðir í haganum, men seinast í mars mánaði 1962 legðist stórkavi. Skalvur leyp fleiri staðni, og nógvur seyður doyði. Á Skúvadalsskarði legðist eisini stórur skalvur. Hesin skalvurin leyp eisini og tók nógvan seyð við sær. Her kann leggjast aftrat, at tað man vera sjáldan, at skalvurin loypur av Skarðinum, tí Sjúrður á Rætt, ið røktaði frá 1917 til 1952, segði, at skalvurin á Skarðinum ongatíð hevði lopið, meðan hann røktaði.
Kavin legðist, sum áður nevnt, seinast í mars, men ikki slapst heim í Líð fyrr enn um hálvan apríl. Tað var eingin stuttleiki at koma aftur í hagan. Allastaðni lá deyðseyður, og bólini vóru eisini full av deyðum seyði. Allur deyðseyðurin skuldi flettast, tí skinnini skuldu býtast saman við várullini, so hetta var eitt rættuliga ótespiligt arbeiði hjá røktingarmonnum og øðrum at taka sær av.
Tá ið alt var uppgjørt, vísti tað seg, at tað doyðu umleið 120 seyðir í hesum kavanum. Hetta var 2/3 av allari skipanini, og tá ið nú so lítið var eftir, og seyðurin haraftrat var styggur, fóru menn so smátt at tosa um at taka allan seyðin av og fáa "nýggjan" og spakan seyð ístaðin.
At taka vargin niður
Áðrenn menn regluliga fóru at geva seyðinum hoyggj úti, var styggur seyður uppií í øllum høgum við Gjógv. Hesin styggi seyðurin gjørdi sjálvandi mest um seg í Líðini, tí mangastaðni er so bratt, at tað er torført at reka, um seyðurin ikki er spakur. Sum áður nevnt tóku teir Líðina niður, tá ið Jóhannus í Gortru røktaði, seint í 19. øld.
Mangan vóru tvær fjallskipanir - 30 mans - og róku, men kortini rakst ongatíð nóg væl. Í 1950unum varð avgjørt at gera eina nýggja rætt í Teistaurðini, og fyrstu ferð, ið hon var roynd, gekst nógv betur at reka, enn nakar hevði væntað. Men teir gomlu plagdu at siga, at vargur letur seg ikki lumpa meir enn eina ferð, og rætt fingu teir, tí tá ið rikið varð í rættina í Teistaurðini aðru ferð, var sama ringa skilið aftur - bara nakrir heilt fáir seyðir komu í rætt.
Hetta ringa skilið helt so fram, og menn fóru so smátt at tosa um at taka allan seyðin niður og sleppa spøkum fremmandum seyði aftur í hagan. Í 1962 doyði, sum áður nevnt, ein stórur partur av seyðinum, og hetta mundi vera ein av grundunum til, at tosið, um at taka allan seyðin av, kyknaði upp av álvara.
Sjálvandi vóru menn ymiskir á máli um, hvat ið rættast var at gera, men endin var so tann, at í 1964 varð avgjørt á fundi í Samkomuhúsum "at taka Líðina niður".
Ein góðan dag seinnapartin í september mánaði fóru so tvær fjallskipanir at reka, og ein heimildarmaður sigur soleiðis frá:
Vit róku tvær gongur. Fyrru ferð varð rikið í rættina í Teistaurðini, og seinnu ferð í Gomlurætt. Vit fingu rættuliga nógvan seyð tilsamans henda dagin, og alt varð skipað umborð í ein motorbát, ið førdi seyðin til Klaksvíkar. Kjølbro hevði keypt allan seyðin fyri kjøtprís, men var tað onkur, ið vildi hava seyð, so fekk hann hann eisini fyri kjøtprís. Vit skipaðu umborð bæði undir rættini á Teistaurðini og á tí vanliga plássinum uttan fyri Gomlurætt.
Tá ið allur seyðurin var fingin umborð í motorbátin, varð farið til hús, men vit tóku eisini seyð uttanrætta á vegnum.
Hetta var ein strævin dagur. Eg minnist, at eg var í millum Jógvan Sofus Ferjá og Jógvan Hansen, úr Fugloy, oman í gjøgnum Ritudal. Vit stríddust leingi við eina pesjuær við lambi, og endin var tann, at vit fingu bæði ærina og lambið har og bundu tey niður, og síðani helt raksturin fram.
Tá ið komið var í rætt, fóru Erling í Nýggjustovu og Jógvan Sofus niðan í Ritudal eftir ærini og lambinum, tí tey kundu ikki verða liggjandi bundin har uppi. Erling gekk undan, og hann tók lambið og leiddi tað um Skarðið, meðan Jógvan Sofus skuldi leiða ærina. Hetta var lættari sagt enn gjørt - hon vildi ikki ganga, so tað gekk meira omaneftir enn niðaneftir. Hann varð tí noyddur at binda ærina niður og taka hana upp á ryggin. Tað hevur verið ein tung byrða, og hartil er bratt upp fyri Skarðið.
Seinni um dagin komu vit so saman eysturi undir Rók. Tá læt í Jógvan Sofusi, ið altíð hevur dugað so væl at tikið til: "Erling, kom og føl, hvussu djúpt beinini eru farin inn í høvdið á mær!"
Eg haldi næstan, at vit róku tríggjar vanligar fjalldagar, og tann seinasta fingu vit 17 seyðir. Nú varð tosað um, at hetta bar ikki til - tað var ov dýrt at biðja fólk til hetta, og so varð fundur hildin í samkomuhúsinum, og á tí fundinum varð viðtikið, at um tað var nakar, sum vildi taka upp á seg at royna at taka tað, ið enn gekk eftir, so skuldi hann eiga tað, ið hann fekk.
Spurt varð, um nakar vildi melda seg til, og vórðu vit seks, ið bjóðaðu okkum fram: Jógvan Sofus Ferjá, Jákup Matras (í Stólpa), Kristian í Lon, Jógvan Nónsgjógv, Sigurd Niclasen og Hans Edvard Joensen.
Vit valdu okkum so ein góðan dag, og fylgdust allir eystur á Skarð. Hetta varð, sum roknast kundi við, eingin lættur dagur. Vit stríddust allan dagin og fingu tólv seyðir. Okkurt varð tikið heilt heimi í Fúss, okkurt á Fuglhelluni og Eysturi á Dal. Tað vísti seg soleiðis, at fekst tú vargin oman á bleytari haga - sum t.d. á Skúvadal - so var undansloppið, tí her var hann ikki so fimur sum í brattlendinum.
Vit fingu, sum sagt, 12 seyðir tann fyrsta dagin, og annan dagin fingu vit 2 seyðir. Tá ið vit so fóru triðja dagin, var ikki ein kleyv at síggja. Vit gingu allir eystur á Skarð og fylgdust út eftir rásini yvir Stapa - eg gekk fremstur. Tað hevði regnað nakað illa um náttina, so rásin var eitt sindur runut.
Eg minnist, at eg orðaði við teir afturu, at eg helt meg síggja kleyvar í rásini. Tá læt í Jógvan Sofusi:
"Robinson sær mannaspor!" Góð samanlíkning - har var líka oyðið sum á oynni hjá Robinson - vit sóu ongan seyð - Líðin var tóm - ein sjáldsom sjón.
Tilsamans fingu vit 14 seyðir, men tveir hoyrdu til Fløtur, so 12 komu til býtis, og vit fingu sostatt 2 seyðir í part. Alt varð flett upp, og øll krovini vórðu hongd í kjallaran hjá Jógvani á Fløtti, og seinni vórðu tey so býtt sundur okkara millum. Tað vóru góð krov; t.d. fingu vit eina ær við lambi á Múlanum, og tað vóru 15 merkur í tálg í lambinum og 14 í ærini.
Tá ið allur seyðurin var avtikin, so skuldi sjálvandi annar seyður sleppast í hagan. Tann "nýggi" seyðurin varð fyri tað mesta keyptur úr Mikladali, Hvalvík og Kollafirði. Tað vóru næstan bara lomb keypt, men nakrar ær komu tó eisini úr Kollafirði. Tilsamans vórðu 86 seyðir sleptir í hagan.
Mikladalslombini vórðu førd beinleiðis úr Mikladali og - eins og hini - slept upp við Rættina, á Fuglhelluni og úti á Múla, og fyri at síggjast væl vórðu tey málað við ymsum litum.
Sjálvandi fóru nakrir av hesum fremmandu seyðunum av haga, men samanumtikið má sigast, at tað heftist rættuliga væl. Avgjørt varð, at tað fyrsta árið skuldi eingin veðragjólingur sleppast í hagan. Leggjast kann aftrat, at tann "nýggi" seyðurin var rættuliga spakur, og tað gekst væl at reka. Væl varð ansað eftir, at um onkur seyður var uppií, ið ikki rakst nóg væl, so varð hann tikin av.
Í 1979 kom, sum áður nevnt, tann nýggi raksturin gjøgnum Hjallarnar, og í stuttum kann sigast, at hann hevur riggað so mikið væl, at nú kemur mestsum hvør kleyv í rætt".
Tað er góður hagi í Kinnini og allan vegin út eftir Sniðunum. Eisini plagdu teir at siga, at tað var hagagott úr Middagsfjalli, og haraftrat var seyðurin góður.
Ofta komu serliga stór gimburlomb undan Sniðunum, men tey blivu gjarna ikki slept. Tað var mestsum ein regla ikki at sleppa undan Sniðunum, tí teir plagdu ar siga, at seyður "datt" oman hagar av sær sjálvum, og so doyði tað eisini so illa í grasloysi undir Sniðunum og út á Múla - og Múlin er ringt skræpupláss.
Teir kallaðu tað fyri grasloysi, og navnið mundi koma av tí, at lombini hildu uppat at eta, og so doyðu tey, men tey kundu vera full av tálg kortini. Tá ið heilivágurin kom, doyði tann sjúkan út.
Gamli-Jákup plagdi at siga, at Tyrlaseyðurin var altíð smærri enn annar seyður í Líðini.
Sjúrður á Rætt plagdi at taka til, at ær við stuttum hálsi mjólkaði ikki væl.
Máliska: Eldri maður, ið hevði tikið uttanrætta í Líðini og at enda fekk eitt veðurlamb uppi í Kjálkanum (Fyri oman Rætt), tók soleiðis til: "Eg átti ein dropa, men eg var so móður, at eg fekk hann ikki attratt (aftrat) mær!"
Fyrr vóru altíð tvey fjøll gingin um heystið: skurð og klipping. Klippingin var gjarna gingin aftan á 20. november, og longu tá var fótamørurin frá skurðfjallinum so mikið turrur, at menn plagdu at hava eitt petti av føtamøri og eitt drýlpetti úti í ermuni til at ganga á um dagin.
1929 var eitt sera gott seyðaár. Tað árið komu 2 og 1/4 til býtis upp á gyllinin á Suðurhelvt. Úr Líðini komu 120 - av Fløtum 118 - og 32 úr Sáttarenni. So nógv hevði ikki verið til býtis á Suðurhelvt fyrr.
Hetta sama árið kom eitt 40 punds lamb úr Líðini - Jóhan í Blásastovu fekk tað. Teir gomlu søgdu, at hetta var fyrsta 40 punds lamb, ið komið var úr Líðini.
Taka vit harafturímóti tað stóra fellisárið 1947, so kom bara ½ til býtis upp á gyllinin á Suðurhelvt tað árið. Úr Líðini komu 30 - av Fløtum 25 - og 5 úr Sáttarenni.